Hoofdorgel

Dat er in vroeger tijden al een orgel in de kerk aanwezig was staat wel vast. In het boek "Oudewater Vrijheid en Gezag" wordt op blz. 215 vermeld dat een zekere Mr. Jacob van Berchout in 1601 organist in Oudewater was. G.R. van Kinschot vermeldt in zijn boek over Oudewater (1747) dat er in de kerk een Kas van een Groot Orgel aanwezig was. Omdat het grote orgel reeds in 1645 door oudheid onbruikbaar was geworden, kan aangenomen worden dat het orgel van een zeer oude datum moet zijn geweest. In 1645 wordt er een nieuw orgel in de kerk geplaatst. Het is een klein instrument dat aan een pilaar kan worden gehangen. In 1830 besluit de kerkvoogdij een nieuw orgel aan te schaffen. Aan Wander Beekes te Utrecht wordt opdracht gegeven een nieuw orgel in de kerk te plaatsen. Om de historie van het huidige orgel te volgen moeten we terug naar de nieuwe kerk in Delft. In 1830 stond daar een orgel, dat in 1455 gemaakt was door Adriaan Pieterszn. Dit orgel is verscheidene keren verbeterd en vernieuwd, o.a. in 1469 door Swiss (Zwits of Zwijts), in 1479 door Van Antwerpen, in 1501 door J. van Swanenburg, in 1548 door Hendrik Niehoff (door Niehoff is het orgel bijna geheel vernieuwd) en in 1636 door Johann Morlet. Hoewel het orgel na 1774 nog is gewijzigd (vergelijking Bätz 1836 en Joachim Hess 1774) was de dispositie volgens M.H. van 't Kruis:

Dit oude orgel was het eerste orgel dat in ons land werd geplaatst. (M.H. van 't Kruis, pag. 162). Op 4 september 1837 werd dit orgel verkocht aan Wander Beekes voor f. 1000,- (€475,-). Wander Beekes zou dit orgel plaatsen in de Hervormde Kerk te Oudewater, maar overleed echter op 12 maart 1838. De orgelbouwers Kam en Van der Meulen uit Rotterdam namen zijn bedrijf over en zouden het orgel in Oudewater plaatsen. Het pijpwerk van het orgel uit Delft wordt omgesmolten en er wordt 25% tin toegevoegd om er orgelmetaal van te maken. Alleen de Vox Humana 8' ontkomt aan de smeltkroes en wordt als register op het bovenwerk geplaatst. Deze stem dateert volgens M.H. van 't Kruis (pag. 162) van voor 1633. In 1840 wordt het orgel door Kam en Van der Meulen opgeleverd, Samuel de Lange schrijft op 7 maart 1840 in zijn uitgebrachte rapport over het nieuwe orgel, dat dit werk door zuivere en nette bewerking en door best hout en specie, en ook door de krachtige toon en aangename intonatie, volgens mijn beste weten, wordt verklaard voor een schoon en deugdzaam werk. Het programma, dat Samuel de Lange ter inwijding van het nieuwe orgel speelde vermeldt o.a.: Andante van Beethoven met Vox Humana, Prestant en Trompet; Ouverture "Die Zauberflote" van Mozart; Scene pittoresque en gevarieerde volksliederen en waarschijnlijk "Die Himmel erzahlen die Ehre Gottes". In 1895 wordt het orgel door Bakker en Timmenga gerestaureerd voor f. 750,- (€340,-). Na deze restauratie heeft het orgel zonder irgrijpende herstellingen dienst gedaan tot 1960. I.v.m. de restauratie van de kerk (1960-1967) werd het orgel geheel gedemonteerd. De kast werd twee meter achteruit geplaatst, dit was mogelijk omdat de windvoorziening die zich achter het orgel bevond nu in de toren is geplaatst. In 1995 is het orgel voor het laatst gerestaureerd door de firma Bakker en Timmenga uit Leeuwarden.

Tot slot volgt nog de huidige dispositie:

Door: C. van Butselaar, "Het orgel van de Nederlands Hervormde Kerk te Oudewater", deel van "Korte samenvatting van de geschiedenis van de Grote of St. Michaëlskerk te Oudewater. Losse publicatie, jaar onbekend.

Het Koororgel

Een schrijven uit het jaar 2007

In de kerkbode van 23 februari 2007 werd melding gemaakt over de komst van een koororgel. Graag wil ik één en ander nader voor u toelichten.

Ten eerste: wat is een koororgel en waarvoor is zo’n tweede orgel nodig?

De benaming ‘koororgel’ kan al enige verwarring geven: het is beslist géén orgel dat specifiek gebruikt moet worden om een koor te begeleiden. De naam koororgel slaat op het ‘koor’ van de kerk: dat is de halfronde ruimte vóórin de kerk. In die ruimte kunnen stoelen geplaatst worden. In ons koor zijn dat er al gauw zo’n 125 stuks. Bij diverse gelegenheden waar er géén volle kerk verwacht wordt, kan daar een samenkomst gehouden worden. Te denken valt aan b.v. trouwdiensten en rouwdiensten. De achterliggende gedachte hierbij is: in de kerk wordt je gedoopt, je doet er belijdenis, er wordt getrouwd, en bij een begrafenis zou er een dienst in de Rank moeten zijn omdat het kerkgebouw zo groot is voor een kleinere groep mensen? Dan is de koorruimte een prachtige plek, een intieme ruimte om afscheid te nemen. En als er toch meer mensen komen dan kunnen die ook in de kerkbanken plaats nemen. Het koororgel reikt ver genoeg om het hele kerkgebouw te begeleiden. Ook voor de bijeenkomsten zoals we die in de ‘stille week’ hebben en het samen na de dienst rond het orgel zingen, een aantal keren per jaar een halfuurtje: goed om dan samen te komen in het koor bij het koororgel.

Bij een dienst met minder dan 120 mensen is de afstand tussen de gemeente en het gewone kerkorgel te groot. De organist hoort de mensen niet en het is dan erg moeilijk het zingen op de juiste manier te begeleiden. En om dan gewoon maar flink wat registers open te trekken zodat de mensen ‘beneden’ tenminste een klein beetje weten hoe er gezongen moet worden is beslist geen optie. Vandaar de langgekoesterde wens: de aanschaf van een koororgel.

Het orgel dat we hebben kunnen aankopen is een engels orgel en komt uit een kerkje in St. Aubin op het eiland Jersey. Het is daar vakkundig afgebroken, er zijn veel foto’s van gemaakt, zodat goed te zien is waar alle onderdelen vandaan komen. Het is verscheept en iemand in Drente is de aan- en verkoper geweest. We hebben het daar kunnen bekijken en vervolgens met Henk Maayen uit Hekendorp opgehaald. De blaasbalg en de windlade zijn voor restauratie naar orgelbouwer Ide Boogaard gegaan. Deze zal ook de eindafwerking doen voor wat betreft de intonatie. De rest is allemaal naar Oudewater gekomen en het merendeel stond in eerste instantie allemaal links vóórin de kerk. En daarna begon het werk voor mij. In etappes zijn er al heel wat onderdelen in mijn tot werkplaats uitgeroepen garage door mijn handen gegaan. Restaureren van kapotte houten onderdelen, afbranden, schuren en verven. Schoonmaken en nakijken van alle (ca.1400) mechanische onderdelen. De kast van het zwelwerk voorzien van een nieuwe achterwand met deuren. Het pijpwerk (689stuks!) schoonblazen en waar nodig deuken uittikken. Elke keer als er een vrachtje klaar is rijdt dhr A. van Ingen weer met z’n aanhanger voor en wordt het naar de kerk gebracht en een nieuwe lading opgehaald. Interessante vondsten doe je dan: bij het kaal schuren kwam een ivoren plaatje tevoorschijn met de datum 1862 en de naam van de bouwer: E. Wadsworth. Kortom: ontzettend leuk werk om te doen! Wanneer het klaar is? Nou, gewoon, als het klaar is. Als u nieuwsgierig bent geworden: op de site van de kerk is een fotoimpressie van de vorderingen van de bouw van ons nieuwe koororgel.

Cor van Butselaar.

En inmiddels, jaren later, is het engelse koororgel niet meer weg te denken. Na tweeduizend uur werken was in juni 2008 de feestelijke ingebruikname. Het orgel heeft inmiddels zijn nut ruimschoots bewezen. En ook al is een koororgel een orgel die in de koorruimte van een kerkgebouw staat, er wordt door veel koren dankbaar gebruik van gemaakt. C.d opnames, concerten en kooruitvoeringen het hele kerkelijk jaar rond. Tijdens de zomeropenstelling van het kerkgebouw is elke zaterdagmiddag om 15.00 uur de koorruimte het domein voor muziek. Het koororgel, ook samen met de vleugel of andere instrumenten of vocalisten. Maar vergeet vooral niet om als dat aan de orde is de koorruimte met daarbij het koororgel te gebruiken voor huwelijksdiensten en bij een uitvaart.

Ons koororgel: een nalatenschap om te koesteren. Een verrijking voor de hele gemeente!

Voor de liefhebber de dispositie van het orgel:

Demontage, transport en wederopbouw van het koororgel

Bekijk hier